Raje podatkowe, inaczej oazy podatkowe to potoczna nazwa krajów bądź innych lokalizacji (terytoria zależne), które dzięki atrakcyjnym rozwiązaniom podatkowym przyciągają pod swoją jurysdykcję zagranicznych inwestorów.
Raj podatkowy, a optymalizacja podatkowa
Rozwiązania stosowane w przepisach prawa podatkowego rajów pozwalają często na redukcję zobowiązań podatkowych nawet do poziomu 0%.
W związku z powyższym założenie lub przeniesienie działalności gospodarczej jest jedną z metod tzw. optymalizacji podatkowej, czyli zgodnej z prawem procedury zmierzającej do zminimalizowania należności z tytułu podatków.
Raj podatkowy i bankowość
Ze względu na wysoki poziom tajemnicy bankowej obowiązujący w niektórych rajach, często stają się one miejscem, w którym na kontach należących do nich banków lokowane są oszczędności osób prawnych i fizycznych. Przykładowe banki obsługujące firmy offshore: Bank od Cyprus, Baltikums Bank, AfrAsia Bank, Marsheq Bank, Euro Pacific Bank.
Wpływ inwestycji na gospodarkę raju podatkowego
Ważnym źródłem wpływów budżetowych takich jurysdykcji są opłaty administracyjne związane z założeniem oraz funkcjonowaniem tam zagranicznych spółek.
Inne cechy rajów podatkowych
Inne cechy rajów podatkowych to łatwość założenia i prowadzenia w nich działalności gospodarczej oraz wysoki stopień poufności dotyczący informacji na temat członków spółek oraz dokonywanych przez nich operacji finansowych.
Raj podatkowy, a „szkodliwa konkurencja podatkowa”
W stosunku do oaz podatkowych często stosowane jest określenie „kraje stosujące szkodliwą konkurencję podatkową”. W istocie „szkodliwa konkurencja podatkowa” to procedura zmierzająca do minimalizacji zobowiązań podatkowych, dotyczących dochodów pochodzących tylko z legalnego źródła. Jej głównym celem jest uniknięcie zobowiązań podatkowych mających źródło w systemie prawnym macierzystego dla przedsiębiorcy państwa. Do najczęściej stosowanych w ramach „szkodliwej konkurencji podatkowej” metod należą:
- transfer kapitału do spółki zależnej mającej siedzibę w państwie (terytorium) stosującym szkodliwą konkurencję podatkową
- nabywanie korzyści umownych (treaty-shopping)
- transfer zysków
- zmiana miejsca zamieszkania
Wbrew swojej nazwie, szkodliwa konkurencja podatkowa nie jest określeniem nielegalnej działalności.
Rodzaje rajów podatkowych
Klasyfikację rajów podatkowych można przeprowadzić w oparciu o różne kryteria.
Kryterium 1 – zakres poszukiwanych inwestorów. W tym przypadku rozróżniamy raje:
Ogólne: małe państwa o niewielkich możliwościach pozyskiwania środków budżetowych. Ich główne źródło dochodu to opłaty administracyjne uiszczane przez działające na ich terytoriach firmy. Dlatego też raje o charakterze ogólnym starają się przyciągnąć ich jak najwięcej.
Specjalistyczne: to kraje o stabilnej sytuacji gospodarczej. Nie mają one potrzeby przyciągania jak największej liczby zagranicznych inwestorów; koncentrują się tylko na spółkach prowadzących działalność korzystną z ich (rajów) punktu widzenia, oferując im atrakcyjne rozwiązania podatkowe.
Kryterium 2 – wysokość opodatkowania oraz rodzaje podmiotów, których dotyczy. Obejmuje ono 5 typów rajów:
- Typ 1: zobowiązania podatkowe wobec zagranicznych inwestorów są bardzo niskie albo żadne (Kajmany, Vanuatu)
- Typ 2: dochód opodatkowany jest tylko jeżeli jest osiągany na ich terytorium. W innym przypadku podatek dochodowy nie obowiązuje (Hongkong)
- Typ 3: podatki obowiązują, ale są bardzo niskie z mocy miejscowego prawa lub na skutek zawierania przez raje odpowiednich umów międzynarodowych (Antyle Holenderskie, Wyspa Man)
- Typ 4: przywileje podatkowe dotyczą tylko określonego rodzaju spółek (Anguilla, Gibraltar)
- Typ 5: przywileje podatkowe dotyczą tylko określonych struktur biznesowych (Malta, Singapur)
Kryterium 3 – rezydencja podatkowa podmiotów gospodarczych i miejsce osiągania przez nie dochodu. Tutaj występuje 6 typów oaz:
- Typ 1: rezydenci tych rajów nie są obłożeni żadnym rodzajem podatku (Andora, Bahamy)
- Typ 2: oazy nakładające podatek na dochód uzyskany na ich terytorium, ale nie pobierające go od zysków osiąganych poza ich granicami
- Typ 3: dochód zagraniczny jest objęty obowiązkiem podatkowym, ale zyski osiągane na ich terenie mu nie podlegają (Monako)
- Typ 4: podatek od zysków zagranicznych jest w tych krajach opodatkowany, ale bardzo nisko – często poniżej 1% (Wyspy Guernsey, Jersey i Sark)
- Typ 5: prawo oaz nakłada podatki tylko na zgromadzone bogactwa, a nie bieżący dochód (Urugwaj)
- Typ 6: oazy stosujące kombinacje przepisów korzystnych dla poszczególnych rodzajów działalności
Lista rajów podatkowych według OECD
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju opracowała w 1998 roku listę kryteriów, pozwalających zaklasyfikować daną jurysdykcję jako raj podatkowy. Są to:
- nie występujący w niej podatek dochodowy, lub też ma on charakter jedynie symboliczny
- brak wymiany informacji podatkowej pomiędzy daną jurysdykcją a innymi państwami
- brak transparentności prowadzonej na terenie jurysdykcji działalności gospodarczej
- nie podejmowanie przez władze jurysdykcji żadnych działań zmierzających do wymiany informacji podatkowych z innymi państwami oraz zwiększenia transparentności działalności gospodarczej prowadzonej na jej terytorium
Lista krajów uznawanych przez OECD za oazy podatkowe jest permanentnie modyfikowana, ze względu na fakt iż z każdym rokiem coraz więcej państw przestaje spełniać warunki umożliwiające zaliczanie ich do grona rajów.
Informacje na temat działań OECD dostępne na:
Lista rajów podatkowych inna dla każdego Państwa
Pomimo istnienia kryteriów OECD umożliwiających zaliczenie poszczególnych krajów do grona oaz, każde państwo tworzy własne listy takich jurysdykcji. W praktyce oznacza to, że kraj uznawany za raj podatkowy przez prawodawstwo polskie, nie będzie tak traktowany przez np. brytyjskie lub francuskie.
Lista państw uznawanych za oazy podatkowe przez UE dostępna na stronie europa.eu.
Raj podatkowy, a Polska
Obecnie polskie prawo zalicza do grupy rajów podatkowych 26 krajów oraz terytoriów. Są to: Księstwo Andory, Anguilla, Antigua i Barbuda, Saint-Maarten, Curaçao, Królestwo Bahrajnu, Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Wyspy Cooka, Wspólnota Dominiki, Grenada, Sark, Hongkong, Republika Liberii, Makau, Republika Malediwów, Republika Wysp Marshalla, Republika Mauritiusu, Księstwo Monako, Republika Nauru, Niue, Republika Panamy, Niezależne Państwo Samoa, Republika Seszeli, Saint Lucia, Królestwo Tonga, Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych oraz Republika Vanuatu.
Raje podatkowe, a polskie przepisy
Podstawą prawną polskiej listy rajów podatkowych są rozporządzenia Ministra Rozwoju i Finansów z 17 maja 2017 r.: (weszły w życie 23 maja 2017 r. )
- w sprawie określenia krajów i terytoriów stosujących szkodliwą konkurencję podatkową w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych (Dz. U. z 2017 r., poz. 998);
- w sprawie określenia krajów i terytoriów stosujących szkodliwą konkurencję podatkową w zakresie podatku dochodowego od osób prawnych (Dz. U. z 2017 r., poz. 997).
Kontrowersje dotyczące rajów podatkowych
Funkcjonowanie rajów podatkowych budzi niekiedy liczne, choć nieuzasadnione kontrowersje; większość z nich dotyczy fałszywego przeświadczenia, że raje są narzędziem używanym do prowadzenia działalności przestępczej, takiej jak pranie brudnych pieniędzy lub ukrywanie dochodów pochodzących z nielegalnej działalności. Inne zastrzeżenia mają charakter bardziej moralno – etyczny; uważa się że jurysdykcje rajów podatkowych umożliwiają transfer dochodu za granicę jedynie najbogatszym przedsiębiorcom, zaś ciężar finansowego utrzymania rodzimego kraju poprzez regularne opłacanie w nim podatków spoczywa na barkach małych i średnich przedsiębiorców. Jest to oczywiście nieprawda, jako że transfer kapitału do oaz nie jest ani nielegalny, ani zarezerwowany dla najbogatszych przedsiębiorców.
Raje podatkowe – afery
Światem rajów podatkowych kilkakrotnie wstrząsnęły afery. Do najbardziej znanych należą:
- w 2013 roku pod pozorem protestu przeciwko obchodzeniu krajowych systemów podatkowych włoski artysta Paolo Cirio wykradł dane dotyczące kilkuset tysięcy spółek mających siedzibę na Kajmanach, a następnie zaoferował ich sprzedaż za pośrednictwem serwisu Loophole4All.
- w 2016 roku wybuchła afera znana jako Panama Papers; był to wyciek poufnych informacji z kancelarii Mossac Fonseca działającej w Panamie. Światło dzienne ujrzały niejawne aktywa elit politycznych, prominentnych urzędników i ich współpracowników
- w 2017 roku śledztwo prowadzone przez Międzynarodowe Konsorcjum Dziennikarzy Śledczych (ICIJ) ujawniło listę 127 znanych osobistości z całego świata prowadzących interesy w rajach podatkowych nadając aferze nazwę Paradise Papers. W ich gronie znaleźli się sławni sportowcy, politycy, biznesmeni oraz firmy (Bono, Madonna, Elżbieta II, Justin Trudeau)